Ирээдүй рүү бичсэн захидлууд

Nadad uneheer maash ih taalagdlaa ta ih aguu zohiolch yum bn tand amjilt husiy

jaksi eken dm sendei dosim bar ekine mahtan etem tek alga dm

Хамайн ЖУКЕЛ ah tanid mash ikh bayarllaa..

Дүүдээ амжилт хүсье! авъастай юм байна.

МАХАМБЕТ ӨТЕМІСҰЛЫ

ЕРЕУІЛ АТҚА ЕР САЛМАЙ
өлеңдері



ӨТЕМИСИЙН МАХАМБЕТ

ЭРЭМГИЙ АГТЫГ ЭМЭЭЛЛЭЖ
Шүлгийн түүвэр





Казах хэлнээс орчуулан найрагласан
яруу найрагч
Хамайн ЖУКЕЛ


Хянан тохиолдуулан, монгол бичгээр буулгаж, тайлбар бичсэн
хэл бичгийн ухааны дэд доктор
Базылханы НАПИЛ






Цөөхүр найрагч Өтемисийн Махамбетийн (1803-1846 он.) энэхүү бүрэн түүвэр анх удаагаа монгол хэлнээ орчуулагдаж байна. Уг орчуулганд цөөхүр найрагчийн 1925 онд Ташкент хотноо хэвлэгдэн гарсан “Исатай-Махамбет “ түүвэр, академич Қажым Жумалиевийн судлан эмхэтгэсэн 1948, 1951 оны түүвэр, мөн түүнээс хойш хэвлэгдсэн бүх бүтээлүүд нь хамрагдсан болно.
Ер, цөөхүр найрагчийн гал цогтой утга баян, гишгэлт яруу, онгод дүүрэн шүлэг зохиолуудыг монголоор орчуулан хөрвүүлэх нь асар түвэгтэй ажуу. Тийн атал, казах, монгол шүлгийн эрт өдгөөгийн ижил төстэй олон талыг нь харгалзан, яруу найрагч Хамайн Жукел эл түүвэрийг нөр их зүтгэл гарган орчуулсан болно. Тэрээр энэхүү анхны орчуулгандаа Өтемисийн хүү Махамбетийн намтар түүх, дайчин шүлэг найраглал зэрэг түүний амьдрал, уран бүтээлийн олон талын асуудалтай холбоотой судалгааны түүх , эх бичиг , архивийн баримт хэргүүдийг шүүн тунгааж, монгол яруу найрагийн зохих хэмнэл аястай уялдуулан хөрвүүлcэн болно.

Алматы хот





Энх төвшин цагт
Эр хүнийг бүү шинж!
Эрхээр болдоггүй хэрэгт
Элэгдэж бүү уйл!..
Өтемисийн хүү Махамбет


Ереуіл атқа ер салмай

Ереуіл атқа ер салмай
Егеулі найза қолға алмай,
Еңку-еңку жер шалмай,
Қоңыр салқын төске алмай,
Тебінгі терге шірімей ,
Терлігі майдай ерімей,
Алты малта ас болмай,
Өзіңнен туған жас бала
Сақалы шығып жат болмай,
Ат үстінде күн көрмей,
Ашаршылық шөл көрмей,
Арып-ашып жол көрмей,
Өзегі талып ет жемей,
Ер төсектен безінбей,
Ұлы түске ұрынбай,
Түн қатып жүріп, түс қашпай,
Тебінгі теріс тағынбай,
Темірқазық жастанбай,
Қу толағай бастанбай,
Ерлердің ісі бітер ме ?!


ЭРЭМГИЙ АГТЫГ ЭМЭЭЛЛЭЖ...

Эрэмгий агтыг эмээллэж
Эрдэнийн илдийг ирлэж
Хөндий талыг хэсэж
Хэнхдэгээ салхинд идүүлж
Тэвэгний дэвсэг ялзартал
Хөлсөвчөө өөх шиг хайлуулж
Хүлхээ ааруулаар өл залгатал
Хүйснээс тасарсан алтан хүүг
Харь, сахалт болж хөгширтэл
Агтны дэлэнд амь зууж
Өлбөрч цангаж өлстөл
Өлбрөхийн эцэст мах зулгааж
Өөрийн амрагаас хулжитал
Өдрийн наранд гандтал
Шөнө нойр үгүй цогиж
Зүүдэнд цочин сэртэл
Эмээлийн дөрөө хангинтал
Алтан гадасыг дэрлэн хэвтэж
Хувхай толгойг үлдтэл
Эрсийн хэрэг барагдах гэж үү ?!

Беркініп садақ асынбай

Беркініп садақ асынбай
Біріндеп жауды қашырмай,
Білтеліге доп салмай,
Қозы жауырын оқ алмай,
Атқан оғы жоғалмай,
Балдағы алтын құрыш болат,
Қасарысқан қарындасқа,
Қанды көбік жұтқызбай
Халыққа тентек атанбай,
Үйде жатқан жігітке
Төбеден тегін атақ болар ма ?!

ТОНОГТ СААДАГ ЭС ЗҮҮЖ...

Тоногт саадаг эс зүүж
Толгойт дайсаныг эс даран
Уултай буу эс сумлан
Хурган далт сум эс харван
Харвасан сумаа эс алдруулан
Алтан бариулт хатан сэлэм
Эсэргүүцсэн элэгтэнд
Цуст нөж эс уулган
Түмэн олонд эс төрхгүйтэн
Гэрт хорогдох эр нэртэнд
Тэнгэрээс алдар заяах гэж үү?!



Арғымақ сені сақтадым

Арғымақ сені сақтадым,
Құлағың сенің серек деп,
Азамат сені сақтадым,
Бір күніме керек деп,
Жабыдан туған жаман ат,
Шаба алмайды бөжектеп,
Қырдан қиқу төгілсе ,
Еділге таман үңілсе,
Арғымақтың баласы,
Шабушы еді безектеп,
Жақсыменен дос болсаң,
Айрылмас күні қос болсаң,
Басыңа қиын іс түссе,
Алдыңнан шығар өбектеп,
Жанына не керек деп,
Жаманменен дос болсаң,
Айрылмас күні қос балсаң,
Басыңа қиын іс түссе,
Басқа кетер бөлек деп ,
Қолдан берер есептеп ,
Сыртыңнан жүрер өсектеп,
Ат – жігіттің майданы,
Қылыш – жанның дәрмені,
Өлім — хақтың пәрмені,
Атақты ермен бірге өлсе,
Жігіттің болмас арманы,
Өте шыққан қызыл гүл,
Бұ дүниенің жалғаны.

АРГАМАГ ЧАМАЙГ ХАМГААЛАВ БИ

Аргамаг чамайг хамгаалав
Чих сэргэг хүлэг гэж
Эр нөхөр чамайг хамгаалав
Алстаа нэг хэрхэх гэж
Асман удамт муу хүлэг
Давхиж ядан таварцаглана
Холоос уухай асгарч
Ижилд ойртон буувал
Аргамагийн унаг нь
Алдарч цойлоод давхидагсан
Хүний сайнтай нөхөрлөвөл
Хагацашгүй өдрөө хамт байвал
Хүнд хэцүү цаг тулахад
Хүлцэн угтаж хүндлэн
Хатан аминд тус болъе юу!
Хүний муутай нөхөрлөвөл
Хагацашгүй өдрөө хамт байвал
Хүнд хэцүү цаг тулахад
Харь сэтгэн хагацаж
Хүч тусаа үнэрхэн өгч
Хар муу хов хэлж явах буюу!
Хүлэг морь - эр хүний тулаан
Хурц илд - амин хүчний чадавхи
Үхэл - үнэний зарлиг
Нэрт эрстэй хамтдаа үхвэл,
Эр хүн харамсал үгүй
Ургаж хагдрах улаан цэцэг нь
Энэ хорвоогийн хоосных буюу!






Орай да борай қар жауса

Орай да борай қар жауса,
Қалыңға боран борар ма ?!
Қаптай соққан боранда
Қаптама киген тоңар ма?!
Туырлығы жоқ тұл үйге
Ту байласаң тұрар ма?!
Ту түбінен тұлпар жығылса,
Шаппаған нәмарт оңар ма?!
Қарындастың қамы үшін,
Қатын менен бала үшін,
Кайырылмай кеткен жігіттің ,
Өзін кәпір, алғанын
Талам деп айтсақ болар ма ?!
Асқар, асқар, асқар тау,
Асқар таудың со бүркіт
Ылдидың аңын шалар ма ?!
Асқар таудың басына
Лашын, сұңқар жүн төксе,
Далада қалған сүйек деп,
Шеніне қарға жолар ма ?!

ХУЙЛАРАН ШУУРЧ ЦАСАН БУДАРВАЛ...

Хуйлран шуурч цасан бударвал
Хөвчийг салхи нэвтлэх гэж үү ?!
Энгээр бүрхсэн эрчийн салхинд
Эгээд давхцаг өмсвөл даарах гэж үү ?!
Туурга үгүй хоосон гэрт
Туг хатгавал тогтох гэж үү ?!
Туг өргөсөн хүлэг бүдрэхэд
Тулалдаагүй няцагч эр өөдлөх гэж үү?!
Элэг нэгт дүүсийн төлөө
Эхнэр ба хүүгийн төлөө
Тус хүргээгүй эрсийн
Өөрийг нь - дайсан
Олзыг нь – дээрэм, гэвэл болох бус уу ?!
Асар, асар хайрхан гэвч
Асар дээр халих уулын бүргэд
Ай, хөндийн анг шүүрэх гэж үү?!
Асар өндөр уулын халилд
Начин, шонхор өд хаявал
Хээр хэвтээ яс адил
Хэрээ зориглон ойртох гэж үү?!

Яс нь хүртэл ихэр –
Хүннүүгийн үрс –
Хасаг, монгол хоер оо!..
Эв-эеэрээ,
Би-биендээ түшиг болж,
Бүтэн ганц Эх орноо
Бусдад битгий алдаасай!

Жич: Уг эхэд «казах» гэж бичсэнийг хөрвүүлэгч миний бие «хасаг» гэж залруулан хэрглэсэн болой. Учир өдгөө монголд хэрэглэгдэж буй европ цагаан толгойд , өдгөө хасагийн бюичиг үсгэнд байдаг «Қ» үсэг байдаггүй. Тиймээс зөв нь – «қазақ» (мон. «хасах», «хасаг» гэж уншигданан. Х.Ж.) байдаг учир зөв дуудалганд ойртуулж Ренчин авхайн бичдгээр «хасаг» гэж оноосон болно. Үүнийг хасаг түмэн зөв ойлгох нь зүйтэй. «Хүннүг» «Күннү» гэж бичиж болдоггүй нь адил юм шүү! Хамайн Жукел

Цаг заваа гаргаж орчуулсан танд баярлалаа. Орчуулга надад маш их таалагдлаа.

Би – Эх оронч хасаг болой!
Буй биендээ ид-хаваа шингээсэн.
Би - хүчирхэг түмний удам болой
Би - тийм л түмнээ дуулмуй.
Би - хиймор сүлд нь унаж үзээгүй
Хаан Жанибекийн удам болой.
Хайран, гэвч өсгөсөн эх орон минь -
Монгол билээ.
Эгэл түмэнээ дуулам уу,
Эрт эдрээт түүхэн дэхъ
Элэнц овог Култегинийг дуулам уу!..
Аяа, бас авга нутаг,
Алтан өлгий – Хасагийн уудам тал –
Андуугүй миний төрөлх ураг болой!
Омог бардам,
Нэр төр, уур-хилэн нь – ижил!
Оргил, шанд, атарт бэлчих
Мал-сүрэг нь – ихэр!
Орон-гэр,
Ор-дэр,
Огтоос буй болсон –
Цус-нүүж,
Яс нь хүртэл ихэр –
Хүннүүгийн үрс –
Хасаг, монгол хоер оо!..
Эв-эеэрээ,
Би-биендээ түшиг болж,
Бүтэн ганц Эх орноо
Бусдад битгий алдаасай!
Бүтэлгүй зан нь дэндэж
Бүрэг хасаг түмэн минь
Битгий Өнчирч хоцроосой!..
Би эл хоер түмний,
Эв-эеийг дуулам уу!
Би ийм л хоер түмний
Бардам түүхийг дуулам уу!
Хөхрөх Тэнгэрийнхээ мандалд
Хийморт шонхороо нисгэсэн,
Хэзээ түүхэнд алдарт
Монгол орноо магтам уу!
Буй биеийг минь өлгийдэн,
Баатарлаг омог хайрласан,
Хөх монгол түмэндээ
Бадаг шүлгээ өргөм үү!
Эгэл биеэндээ
Эр зоригыг өвөрлүүлсэн
Эх Монголоор овоглох
Эх оронч хасаг Би юм шүү!-
хэмээсэн найман овогт Султанмуратийн хүү Амирбэхийн энэхүү шүлгийг орчуулан хөрвүүлэгч Керейд Молх овогт Хамайн Жукел Хамайн Жукел Долоон голын сав, Харатал голын эрэгт хөрвүүлвэй. 09.06.2011он.
Жич: Уг эхэд «казах» гэж бичсэнийг хөрвүүлэгч миний бие «хасаг» гэж залруулан хэрглэсэн болой. Учир өдгөө монголд хэрэглэгдэж буй европ цагаан толгойд , өдгөө хасагийн бюичиг үсгэнд байдаг «Қ» үсэг байдаггүй. Тиймээс зөв нь – «қазақ» (мон. «хасах», «хасаг» гэж уншигданан. Х.Ж.) байдаг учир зөв дуудалганд ойртуулж Ренчин авхайн бичдгээр «хасаг» гэж оноосон болно. Үүнийг хасаг түмэн зөв ойлгох нь зүйтэй. «Хүннүг» «Күннү» гэж бичиж болдоггүй нь адил юм шүү! Хамайн Жукел

Мөн байна!

ЖҮКЕЛ – бұл есім жайлы белгілі ақын Жүкел Хамай былай дейді: «Бұл есімді маған моңғолдың бір төресі қойған екен. Алғашында менің есімім Енкітөр бол­ған. «Елдің төрін билеуші – Енкі төр болсын» деп, осы есімді береді. Біздің бір апайымыз тұрмысқа шыққан ауылдың арғы аталарының бірі Еділ деген кісі болыпты. Апайым мені «Еңкіл» деп еркелетеді екен. «Еңкіл» десе, «Еділге» ұқсас екен деп, мені Жөңкіл атапты. Бұл есім моңғолша «Жукел» деп жазылады. Мен Жөңкіл деген атпен сабаққа бардым. Алғашқы өлеңдерім жарық көрген кезде ақын Кәкей марқұм Жаңжұңұлы «Жүкел Қамайұлы» деп елге таныстырды. Сұрап едім, бұл Жүк-ел деген есім сенің әуелгі есіміңе мағыналық тұрғыда өте-мөте ұқсас, ендігісін осылай жаз деді. Солай болды, қазір моңғолша жазған еңбек­терім­де – «Хамайн Жукел», қазақшада «Жүкел Қамайұлы» деп жазылып жүр».

Би-Эх оронч хасаг болой,
Буй биендээ ид-хаваа шингээсэн.
Би - хүчирхэг түмний удам болой
Би - тийм л түмнээ дуулмуй.
Би - хиймор сүлд нь унаж үзээгүй
Хаан Жанибекийн удам болой.
Хайран, гэвч өсгөсөн эх орон минь -
Монгол билээ.
Эгэл түмэнээ дуулам уу,
Эрт эдрээт түүхэн дэхъ
Элэнц овог Култегинийг дуулам уу!.. хэмээсэн энэхүү шүлэг нь мулгуй орчуулан хөрвүүлэгч Хамайн Жукел миний хадмалаар ийн хөрвүүлэгдэх болов уу! Хэрэв эзэн нь хүсвэл шүлгийг төгс орчуулж болох юм.07.06.2011он долоон голын сав

amjilt husie!sain shuleg bna!

сонирхоод унших гээд орж ирсэн чинь даанч ойлгосонгүй ээ